Deze website gebruikt cookies. Als je wilt weten wat dat zijn, en wat voor consequenties dat heeft, klik dan hier. Als je niets van die cookies moet hebben, klik dan hier.

Willem Koert.nl

Nieuw | Over mij | Contact | Blogs

Opgepoetst | 5-4-2019

Het geval foliumzuur
De plussen en minnen van fortificatie

Canada en de VS doen het al jaren, Groot-Brittannië denkt er hardop over na. Uit een groeiende stapel studies blijkt zonneklaar dat toevoegen van foliumzuur aan voedingsmiddelen ziekten helpt voorkomen. Maar ook dat er reden is tot voorzichtigheid.

De Engelse overheid wil gaan praten met consumenten over het verplicht toevoegen van foliumzuur of pteroylmonoglutaminezuur aan witte bloem, maakte de Britse voedselautoriteit FSA in april 2006 bekend. Nog steeds worden er elk jaar in Engeland negenhonderd kinderen met bifida spina - beter bekend als 'open ruggetje' - geboren. Dat zijn er te veel, aldus de FSA.

De kans op bifida spina halveert als moeders vroeg in hun zwangerschap fikse hoeveelheden van de vitamine foliumzuur slikken, in een orde van grootte van vier- tot achthonderd microgram per dag. Maar omdat veel aankomende moeders geen supplementen slikken, en veel zwangerschappen niet worden gepland, hoopt de FSA dat fortificatie het aantal gevallen van de ingrijpende aandoening vermindert. In de VS, waar fabrikanten al sinds de tweede helft van de jaren negentig wit meel verrijken met foliumzuur, verminderde het aantal gevallen met twintig procent.

De situatie in Groot-Brittannië staat niet op zichzelf. Ook in het terughoudende Nederland hangt er al jaren iets in de lucht. Niet iedereen is het ermee eens, maar er liggen studies die beweren dat slechts de helft van de Nederlanders voldoende foliumzuur binnenkrijgt. Bovendien zorgen ook hier lang niet alle zwangere vrouwen ervoor dat ze hun foliumzuur binnenkrijgen. Het was dan ook niet verwonderlijk dat Unilever in januari 2006 van minister Hans Hoogervorst toestemming kreeg om margarines te verrijken met foliumzuur.

Het motief van Hoogervorst is duidelijk. Zijn ministerie, VWS, wordt geplaagd door de groeiende medische kosten van de vergrijzende bevolking. Preventie moet verlichting brengen, hoopt de bewindsman, en wie preventie zegt, zegt foliumzuur. Er zijn genoeg aanwijzingen dat een hoge inname van foliumzuur de gezondheid beschermt, en niet alleen die van ongeboren kinderen.

De meeste aandacht hebben wetenschappers tot nu toe gegeven aan het effect op hart- en bloedvaten. De theorie is dat foliumzuur in het lichaam de concentratie van het aminozuur homocysteïne vermindert, en zo hart en bloedvaten beschermt. Hoge concentraties van dat aminozuur hangen op een nog niet begrepen manier samen met hartaanvallen. De Amsterdamse hoogleraar prof. Martijn Katan benadrukt in recente publicaties dat de beschermende werking van foliumzuur nog steeds een theorie is, en niet is bewezen.

Ja, het verband komt in epidemiologische studies naar voren, die aantonen dat mensen die veel foliumzuur consumeren tientallen procenten minder kans op hart- en vaatziekten hebben dan mensen die weinig foliumzuur binnenkrijgen. Maar epidemiologie is een zachte wetenschap. Mensen die veel foliumzuur binnenkrijgen, eten en leven misschien over de gehele linie gezonder. Hoe vernuftig statistici onderzoeksgegevens ook bewerken, het is bijna onmogelijk om al die andere factoren uit te schakelen.

Het Wageningen Centre for Food Sciences (WCFS), waarvan Katan jarenlang wetenschappelijk directeur is geweest, werkt dan ook aan een trial waarin grote groepen proefpersonen jaren achtereen extra foliumzuur. Die trial moet uitmaken of foliumzuur daadwerkelijk beschermt tegen hartaanvallen en beroertes. De resultaten hadden eigenlijk al in 2005 binnen moeten zijn, maar de vooruitgang in de medische wetenschap stak daar een stokje voor. De cholesterolverlagende statines werken zo goed, dat er botweg onvoldoende mensen hartaanvallen krijgen om te kunnen zien of foliumzuur werkt. Vandaar dat de trial is verlengd.

In de VS werpt het aanvankelijk vrijwillige, maar later verplichte fortificatieprogramma zijn vruchten af, blijkt uit cijfers die de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention in maart 2006 bekendmaakten. Het aantal doden door hartaanvallen verminderde met vijf procent. In Groot-Brittannië, dat niet aan fortificatie doet, bleef dat aantal gelijk.

Meer effecten
Er zijn nog meer positieve effecten van een hoge inname van foliumzuur gevonden, die de adviseurs van Hoogervorst niet zullen zijn ontgaan. Ouderen die meer dan vierhonderd microgram foliumzuur per dag binnenkrijgen hebben minder kans op de ziekte van Alzheimer. In een recent onderzoek halveerde een vitaminerijk dieet de kans op de hersenziekte. Theorieën die het effect proberen te verklaren kijken weer naar het aminozuur homocysteïne. Homocysteïne, blijkt uit dierproeven, tast hersencellen aan.

Andere effecten zijn een verminderde kans op depressies en botontkalking. Ook in dat laatste effect speelt homocysteïne een theoretische sleutelrol. In hoge concentraties remt het aminozuur de cellen die beenderen opbouwen.

Uiteraard geldt ook hier dat onderzoekers niet zeker weten wat ze nu meten. Het effect van foliumzuur? Of het effect van een levensstijl?

Verontrustend
Het lijkt een uitgemaakte zaak. Voedingsmiddelen met extra foliumzuur hebben de toekomst. Toch zijn onderzoekers ook op minder fraaie effecten gestuit. Veel ophef was er bijvoorbeeld rondom een studie uit Noorwegen, waarin hartpatiënten vier jaar lang dagelijks achthonderd microgram foliumzuur kregen. De resultaten van de Norvit-trial werden in september 2005 wereldkundig gemaakt op een congres van de European Society of Cardiology.

Van een beschermend effect op hart- en bloedvaten was geen sprake, en de kans op tumoren nam met veertig procent toe. Dat komt misschien omdat foliumzuur cellen helpt bij bij deling, theoretiseren de geschrokken onderzoekers. Hoge concencentraties foliumzuur scheppen misschien onbedoeld een omgeving waarin kankercellen gedijen.

Enkele maanden nadat het congres was afgesloten promoveerde dr. Maureen van den Donk aan Wageningen Universiteit op een proefschrift dat de resultaten van de Noren lijkt te bevestigen. Zij onderzocht het effect van foliumzuur op een voorstadium van darmkanker. Patiënten met darmpoliepen, een voorstadium van darmkanker, reageerden averechts op een zes maanden durende suppletie met extra foliumzuur. In hun darmcellen ontstonden, tegen de verwachting in, meer genetische foutjes.

In het DNA van de cellen maakte het bouwsteentje thymine plaats voor uracil. Dat is ongewenst, omdat uracil makkelijker beschadigt dan thymine. Bovendien zorgde het vitamineregime ervoor dat antikankergenen werden uitgeschakeld. Als een cel door een beschadiging van het DNA verandert in een kankercel, zorgen die genen ervoor dat de kankercel zichzelf vernietigt.

Foliumzuur laat 'een ander, vooralsnog onbekend en zorgwekkend gezicht' zien, besluit Van den Donk haar proefschrift. 'Hebben we tot nu toe alleen dokter Jekyll ontmoet, zonder kennis te hebben gemaakt met meneer Hyde? Zolang we niet kunnen uitsluiten dat Hyde bestaat, kan het geen kwaad om voorzichtig te zijn met foliumzuur.'

In de VS is nooit iets van een verband gebleken. Dat komt misschien, aldus Van den Donk, omdat Amerikaanse fabrikanten sinds de tweede wereldoorlog ook een andere vitamine toevoegen aan levensmiddelen: vitamine B2 of riboflavin. In het onderzoek van Van der Donk bleven de schadelijke effecten van extra foliumzuur achterwege bij patiënten die veel vitamine B2 consumeerden. In die subgroep zorgde extra foliumzuur er zelfs voor dat er minder genetische foutjes optraden in de darmcellen.

Hoeveel is veel?
Foliumzuur zit in bladgroenten, melk, sinaasappelsap, volle granen en, last but not least, supplementen. Het voedingscentrum adviseert volwassenen een dagelijkse inname van driehonderd microgram foliumzuur. Voor zwangere vrouwen adviseert het voedingscentrum vierhonderd microgram per dag. De maximale dagelijkse inname van foliumzuur zou de duizend microgram per dag niet moeten overschrijden, aldus Brussel.

In de VS mag een ons verrijkt meel maximaal honderdveertig microgram foliumzuur bevatten. Twintig gram van de margarine van Unilever mag maximaal honderd microgram foliumzuur bevatten.

De vermeende schadelijke effecten in het onderzoek van Van den Donk traden op bij een extra dagelijkse inname van negenduizend microgram foliumzuur per dag.

Voorzichtig
Twijfels zijn er ook over de effecten van extra foliumzuur op de hersenen van ouderen. Enkele studies vonden een verband tussen een hoge foliumzuur-inname en versnelde mentale veroudering. Een collega van Maureen van den Donk, Jane Durga, vond in haar promotieonderzoek dat sommige ouderen minder snel mentaal achteruit lijken te gaan naarmate er minder foliumzuur in hun bloed zit.

Durga's bevindingen stemmen haar voorzichtig, zegt de onderzoeker. 'De relatie tussen foliumzuur en de gezondheid van hersencellen complexer is dan we denken. Voordat we voedsel gaan verrijken moeten we duidelijkheid hebben, zodat we weten of er negatieve bijwerkingen aan zo'n programma kleven.'

Referenties
Maureen van den Donk. The Role of B-Vitamins-Gene Interactions in Colectoral Carcinogenesis. Proefschrift, Wageningen 2005; Jane Durga. Folate and age-related disease. Proefschrift, Wageningen 2004; De Norvit-trial: N Engl J Med. 2006 Apr 13;354(15):1578-88.

Voedingsmiddelen Industrie, 23 mei 2006.




Gemaakt in Kladblok. WordPress is voor mietjes.